LGBT+ terminologija: Vodič kroz pojmove koje treba da znate

Razumevanje LGBT+ terminologije više nije samo stvar političke korektnosti, nego preduslov za poštovanje različitosti. Kako se jezik neprestano razvija i kako društvo postaje sve tolerantnije, tako nastaju i novi pojmovi kojima se opisuje seksualna orijentacija, rodni identitet i drugo.

U nastavku teksta potrudićemo se da sastavimo opštiran vodič kroz LGBT+ terminologiju koju bi svako trebalo da zna.

Šta tačno znači LGBT+

LGBT+ je akronim i označava četiri osnovne grupe unutar zajednice:

• L predstavlja lezbejke

• G predstavlja gej osobe

• B predstavlja biseksualne osobe i

• T predstavlja transrodne osobe

Znak “+” označava sve ostale identitete koji ne spadaju u heteroseksualnu i cisrodnu većinu. U nekim slučajevima akronim LGBT se proširuje na LGBTIQ gde I predstavlja interseksualne osobe, a Q označava queer ili questioning, odnosno one koji još uvek preispituju svoj identitet.

Seksualna orijentacija je ono ko nas privlači

Seksualna orijentacija odnosi se na seksualnu, emocionalnu i romantičnu privlačnost koju osećamo prema drugim osobama. Važno je razumeti da seksualna orijentacija nije izbor, nego se ljudi prosto rode tako da “naginju” nekoj strani.

Najčešće seksualne orijentacije su:

• Heteroseksualnost - Privlačnost koju osećamo prema osobama suprotnog pola. Ovo je najčešća seksualna orijentacija i društveno se često smatra “normalnom”.

• Homoseksualnost - Predstavlja osećanje privlačnosti prema osobama istog pola. Za muškarce se često koristi termin “gej”, a za žene “lezbejka”.

• Biseksualnost - Biseksualne osobe osećaju privlačnost prema oba pola. Često se za njih kaže da su “zbunjeni” ili da zbog društvene prihvaćenosti ne žele da kažu da su gej ili lezbejke, ali biseksualnost je sasvim legitimna seksualna orijentacija.

• Panseksualnost - Osobe koje se izjašnjavaju kao panseksualne gaje privlačnost prema drugim osobama, nezavisno od njihovog pola i roda. Ono što ih privlači je energija kojom te osobe zrače.

• Aseksualnost - Aseksualnost predstavlja nedostatak seksualne privlačnosti. Aseksualne osobe mogu, ali ne moraju da osećaju romantičnu privlačnost.

  • Demiseksualnost - Demiseksualnost je deo aseksualnog spektra i predstavlja osobe kod kojih se seksualna privlačnost javlja samo prema ljudima sa kojima je uspostavljena emotivna veza. Većina osoba koje su demiseksualne osećaju seksualnu privlačnost ređe nego ostali, dok se kod nekih javlja slabo ili nikakvo interesovanje za seksualne aktivnosti.

  • Aromantičnost - Deo je šireg aseksualnog spektra i predstavlja osobe koje ne osećaju romantičnu privlačnost prema drugima, ili je ona veoma retka. Aromantične osobe mogu da imaju bliske i intimne odnose, ali za njih ljubavne emocije ne funkcionišu na uobičajen način.

Rodni izraz je ono kako pokazujemo ko smo

Rodni izraz je ono kako ispoljavamo svoj rod kroz odeću, izgled i ponašanje, što može da se poklapa sa rodnim identitetom, a i ne mora. Na primer, trans žena može da se oblači i nosi kao muškarac, ali to ne menja njen rodni identitet. Zbog toga je važno ne praviti pretpostavke o rodnom identitetu ljudi na osnovu frizure ili odeće koju nose.

Ko su tačno transrodne osobe

Transrodne osobe su osobe čiji se rodni identitet razlikuje od onoga s kojim su se rodili, tačnije onoga koji im je prirodno dodeljen na rođenju. To se još naziva i rodna disforija koju transrodne osobe pokušavaju da ublaže tranzicijom, odnosno uzimanjem hormonske terapije koja za cilj ima pojačavanje muških ili ženskih hormona. Mnoge transrodne osobe suočavaju se sa diskriminacijom kako na poslu i u zdravstvenoj zaštiti, tako uopšte u društvu. U mnogim zemljama, uključujući Srbiju, transrodne osobe nisu zakonom zaštićene od diskriminacije.

Cisrodnost

Cis ili cisrodne osobe su one čiji identitet odgovara polu i rodu dodeljenom na rođenju. Cisrodnost vodi poreklo od latinskog prefiksa “cis”, što znači sa ove, iste strane. Suprotno od toga je “trans”, što znači sa one druge strane. Stoga, cisnormativnost predstavlja društvenu pretpostavku da su svi ljudi cisrodni, tačnije da im se pol i rod koji im je dodeljen na rođenju podudaraju.

Ko su nebinarne i genderqueer osobe

Prosto rečeno, nebinarne i genderqueer osobe su one koje iskaču iz binarnih okvira, što znači da su van tradicionalnog “muško-žensko” sistema. Oni u svom rodnom izražavanju mogu da ispoljavaju kombinaciju ženstvenosti i muževnosti ili nijedno od toga.

Ugrubo, nebinarne osobe mogu da se podele u nekoliko kategorija:

• Osobe koje imaju poklapanje rodnih identiteta

• Osobe koje se izražavaju sa dva (birodne), tri (trirodne), više (višerodne) ili svim (panrodne) postojećim rodnim identitetima

• Osobe koje za sebe smatraju da nemaju rod (bezrodne, arodne, nerodne)

• Rodnofluidne osobe, koje se nalaze negde između standardnih rodova ili im je rodni identitet promenljiv

• Treći rod ili treći pol su ljudi koji nisu ni potpuno muškarci ni potpuno žene i smatra se da su neutralnog, srednjeg roda, androgenog pola ili među-pola.

Iako pravopis srpskog jezika još uvek nema jasna pravila o oslovljavanju nebinarnih osoba, u poslednje vreme se često koristi neutralna zamenica poput “oni/one”.

Šta znači pojam “queer”

Termin “queer”, odnosno “kvir” koristi se za osobe koje iskaču iz heteronormativnog socijalnog obrasca. Kvir može da se koristi kao “skraćenica skraćenice” LGBT+, ali i za druge rodne i seksualne identitete. Takođe, ovaj termin može da se koristi i za heteroseksualne osobe koje žive van heteropatrijarhalnih normi.

Interseksualnost

Interseksualnost predstavlja različita stanja gde je osoba rođena sa anatomijom polnih organa koja ne odgovara definiciji muškog ili ženskog. Primera radi, osoba može da izgleda kao žena, ali da ima tipično mušku unutrašnju anatomiju ili da bude rođena sa genitalijama koje izgledaju kao mešavina muških i ženskih. Pored genitalija, to mogu da budu i varijacije u hromozomima, hormonima ili sekundarnim polnim karakteristikama.

Iako se za interseksualnost često govori da je urođeno stanje, često nije vidljiva po rođenju. Zapravo, mnogi nikada ni ne saznaju da su rođeni sa tim stanjem. Kod nekih se otkrije u pubertetu, kod drugih tokom lečenja neplodnosti, a kod nekih se otkrije tek posle smrti, ako se radi autopsija.

Važno je naglasiti da interseksualnost nije bolest, kao i da je ne treba mešati sa transrodnošću.

Šta predstavlja autovanje?

Autovanje predstavlja javno objavljivanje nečije seksualne orijentacije ili rodnog identiteta bez dozvole te osobe. Ovo se ređe dešava kao slučajnost, a često kao zla namera, iz osvete ili ljubomore. Taj izraz možemo čuti i kod javnog objavljivanja nečije seksualne orijentacije u znak podrške pravima LGBT+ zajednice. Danas se “coming out” ili “izlazak iz ormara” terminološki meša sa autovanjem.

Coming out ili “izlazak iz ormara”

“Izlazak iz ormara” je pojam u srpskom jeziku koji označava dobrovoljno obelodanjivanje sopstvene seksualne orijentacije i rodnog identiteta. To je čin u kojem se osoba A dobrovoljno poverava osobi B o tome da ne pripada heteroseksualnoj i cisrodnoj zajednici, nego da pripada LGBT+ spektru identiteta.

Homofobija

Jedan od najpoznatijih termina iz LGBT+ terminologije je nažalost homofobija. Ona predstavlja iracionalnu mržnju i netrpeljivost prema LGBT+ osobama, kao i ponašanja koja proizilaze iz toga, kao što su mržnja, diskriminacija, uznemiravanje ili nasilje.

Heteroseksizam

Heteroseksizam je verovanje da su sve osobe koje pripadaju seksualnoj manjini, odnosno nisu heteroseksualne, zapravo devijantne i inferiorne u odnosu na one koji su heteroseksualni. Često se manifestuje kao rasizam i vrlo je blizak homofobiji jer iz njega proističu slična osećanja kao kod homofobije.

Ko je saveznik iliti ally

U LGBT+ terminologiji pojam “saveznik” ili “ally” na engleskom, koristi se za osobu koja je heteroseksualna i cisrodna, ali podržava LGBT+ zajednicu. Saveznici aktivno rade na širenju svesti, suprotstavljanju diskriminaciji i stvaranju inkluzivnog okruženja.

Izabrana porodica (chosen family)

S obzirom na to da u patrijarhalnim sredinama LGBT+ osobe često bivaju odbačene od strane svoje biološke porodice, oni stvaraju takozvanu “izabranu porodicu” koju čini partner, prijatelji i zajednica, koji im pružaju podršku i ljubav.

Ređe korišćeni izrazi iz LGBT+ terminologije

Postoji još mnogo termina koji još uvek nisu ušli u zvaničnu upotrenu u Srbiji, ali su globalno prihvaćeni i mogu da se čuju i kod nas među LGBT+ populacijom. U nastavku mini-rečnik pojmova koje nismo pokrili u prethodnim pasusima, ali zavređuju pažnju:

• AMAB - Asigned male at birth (dodeljen muški pol pri rođenju)

• AFAB - Asigned female at birth (dodeljen ženski pol pri rođenju)

• Transmaskulin - Trans i nebinarne osobe koje imaju iskustvo prelaska ka izraženijem maskulinom rodnom identitetu

• Transfeminin - Trans i nebinarne osobe koje imaju iskustvo prelaska ka izraženijem fem rodnom identitetu

• Passing - Situacija kada trans ili nebinarna osoba u društvu “prolazi” kao cis, odosno kada ljudi pretpostavljaju njihov rodni identitet

• Deadname/deadnaming - Deadname je ime koje je trans osoba koristila pre tranzicije, a deadnaming je kada trans osobu protiv svoje volje oslovljavaju nekadašnjim imenom

• Misgendering - Namerno ili slučajno dodeljivanje pogrešnog rodnog identiteta ili korišćenje nepravilnih zamenica

• Rodna disforija (Gender dysphoria) - Osećaj nelagodnosti ili stresa zbog nesklada između pola dodeljenog pri rođenju i rodnog identiteta osobe

• Rodna euforija (Gender euphoria) - Suprotno od rodne disforije, osećaj sreće i zadovoljstva kada osoba izražava svoj pravi rodni identitet

• Drag - Umetnički performans u kom osoba kroz odeću i šminku preuveličava rodne karakteristike

• Drag Queen - Izvođač, najčešće muškarac, koji kroz performans preuveličava ženske rodne karakteristike

• Drag King - Suprotno od Drag Queen, izvođač žena koja kroz performans preuveličava muške rodne karakteristike

• Mx. - Rodno neutralna titula koja se koristi umesto tradicionalnih Mr. (gospodin) i Ms (gospođa/gospođica)

• TERF (Trans-Exclusionary Radical Feminist) - Feministkinje koje se bore za prava cis žena, ali isključuju trans žene iz svog aktivizma

• Pinkwashing - Termin koji se koristi za kritiku kompanija, institucija ili država koje koriste LGBT+ populaciju u marketinške svrhe da bi izgledali progresivno, ali ne pružaju stvarnu podršku ili čak diskriminišu

• Tokenizam - Praksa kada se LGBT+ osoba uključi u tim, reklamu ili projekat samo da bi kompanija delovala inkluzivno, bez stvarne podrške različitostima